FAZLA MESAİ ( FAZLA ÇALIŞMA)

Fazla çalışma, İş Kanunu 41 – 43 maddeleri ile İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde düzenlenmiştir. İş Kanununda açıklandığı üzere “Fazla çalışma kanunlar yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.”

Görüldüğü gibi İş Kanunu’nda haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiş olup, aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde, haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

Fazla Çalışma ile Fazla Sürelerle Çalışma Arasındaki Fark :

Haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlenmesi halinde bu süreyi aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla çalışma değil fazla sürelerle çalışmadır. Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saatlik çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.

Fazla Çalışma Koşulları Nelerdir ?

1-      Fazla çalışmayı gerektiren bir hal bulunmalıdır.

İş Kanunu 41. Maddesinde  “ülkenin genel yararları, niteliği veya üretimin arttırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir.” Hükmü yer almaktadır. Görüldüğü üzere işverenin işçiye fazla mesai yaptırabilmesi için belirlenen sebepler sınırlandırılmamıştır. Dolayısıyla işverenin işçiye fazla mesai yaptırabilmesi için belirlenebilecek sebepler oldukça geniş bir nitelik taşımaktadır.

2-      Fazla saatlerde çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.

İş Kanunu 41. Maddesinde “fazla saatlerde çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir” hükmü bulunmaktadır. Fazla çalışma yaptırmak isteyen işverenin, işçinin onayını alması gerekmektedir. Bu onay, işçinin işe girişinde veya sonrasında alınabilir. Fazla Çalışma Yönetmeliği’ne göre, fazla çalışma ihtiyacı olan işverence onay, her yılbaşında işçilerden yazılı olarak alınır. İşe giriş esnasında işçiden alınmış yazılı onayın geçerliliği de bir yıldır. Yargıtay içtihatlarına göre; onay koşulunun gerçekleşmesinden ve fazla çalışma yapılacağının işçilere duyurulmasından sonra işçinin fazla çalışma yükümlülüğü doğar. İşçinin fazla çalışma yükümlülüğü doğduktan sonra ise haklı bir mazereti olmaksızın fazla çalışma yapılmaması halinde iş sözleşmesinin tazminatsız olarak feshedilmesi gündeme gelebilir.

3-      Fazla çalışmanın azami süresi yılda 270 saattir.

İş kanununda “Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz” hükmü bulunmaktadır. . Kanun hükmünde yıllık azami sınır öngörülmesine karşın haftalık azami sınır ön görülmemiştir. Bununla birlikte Çalışma Süreleri Yönetmeliği madde 4/3 hükmünce günlük çalışma süresi 11 saati aşamayacaktır. Söz konusu hükümden çıkarmamız gereken sonuca göre, haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak değerlendirilecek ancak her halde işçi günde 11 saatten fazla çalıştırılamayacaktır.

İşyerinde denkleştirme uygulanan hallerde, haftalık 45 saati aşan çalışmalar şayet günde 11 saatten fazla çalışma gerçekleşmemişse fazla çalışma olarak değerlendirilmeyecektir. Ne var ki, işyerinde denkleştirme uygulanıyor ve haftalık 45 saatlik sınır aşılmıyor ancak günlük 11 saati aşan çalışmalar yapılıyorsa bu durumda işçi fazla çalışma ücretine hak kazanacaktır. Yargıtay kararları da bu yöndedir.

İşçinin günlük azami çalışma sınırının 11 saat olmasının istisnasını gece çalışmaları oluşturacaktır. Gece çalışmaları 7,5 saatten fazla olamayacaktır. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7.5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir.

Her ne kadar İş Kanununca fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamayacağı öngörülmüşse de uygulamada birçok iş yerinde yasaya aykırı olarak bu sınırın aşıldığı görülmektedir. İşçiye yasalara rağmen yasaya aykırı fazla çalışma yaptırılırsa işçinin korunması ilkesi gereğince bu duruma hukuki sonuç bağlanır ve yasal sınırı aşan çalışmalar için de işçi fazla çalışma ücretine hak kazanır.

Bununla birlikte işçiye yılda 270 saatten fazla çalışma yaptırılırsa, çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle işçi lehine haklı nedenle fesih hakkı doğar.  Bu koşullarda çalışmayı kabul etmeyen işçinin sözleşmesinin sona erdirilmesi, haksız fesih sayılır.

4-      İşçiye fazla çalışma yaptırılabilmesi için fazla çalışma yasaklarının bulunmaması gerekir.

Fazla çalışma yasakları İş Kanunu 41. Maddesinde belirtilmiştir.

•Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, İş Kanunu madde 42 ve 43’te sayılan haller (zorunlu ve olağanüstü nedenlerle fazla çalışma) dışında, fazla çalışma yaptırılamaz. Bu işçilerin, zorunlu veya olağanüstü nedenlerle fazla çalışması halinde de haftalık 37,5 saati aşan her bir saat fazla çalışma için, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %100’ünden az olmamak üzere artırılarak ücret ödemesi yapılır.

•Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde fazla çalışma yaptırılamaz.

•Gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde fazla çalışma yaptırılamaz.

•Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında fazla çalışma yaptırılamaz.

Fazla Çalışma Yaptırılması Yasak Olan Kişiler:

•18 yaşını doldurmamış işçiler,

•İş sözleşmesi ile veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etseler bile, işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile fazla çalışmaya sağlıklarının elvermediği belgelenen işçiler,

•Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,

•Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

Fazla Çalışmanın İspatı:

Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi kural olarak bu iddiasını ispatlamakla yükümlüdür. Ücret bordrosunda işçinin imzasının olması durumunda, bordroda yazılandan daha fazla mesai yaptığını ileri süren işçi, bordronun sahteliğini ispat etmek sureti ile fazla çalışma yaptığını ileri sürebilir. Sahteliği ispat edilinceye kadar, işçinin imzasını taşıyan bordro kesin delil niteliğindedir. Bordrodaki imzaya, işçi tarafından itiraz edilmesi halinde imzanın işçiye ait olup olmadığı, mahkeme tarafından belirlenmelidir. Bu husus aydınlatılmaksızın, mahkeme tarafından karar verilmemesi gerekmektedir. Bordronun sahteliği ispat edildiğinde işçi, fazla çalışma yaptığını her türlü delille ispat edebilir. İmzalı ücret bordrolarında, işçinin imzası bulunmakta ise bordrolarda gösterilenden daha fazla çalışma yapıldığı ileri sürülemez. Ancak ücret bordrosunda gösterilen fazla çalışma karşılığının, işçiye ödenip ödenmediğinin araştırılması gerekmektedir. Ücret bordrosuna ihtirazı kayıt konulmuş olması durumunda da işçinin, tanık dâhil her türlü delille aksi yöndeki iddiasını ispatlayabilmesi mümkündür. İşçi, bordroların imzalı ve ihtirazi kayıtsız olması durumunda, bordroda gösterilenden daha fazla çalıştığını, yalnızca yazılı belge ile ispat edebilir. Bu durumda işçinin iddiasını yazılı belge ile ispat etmesi zordur. Ancak ihtirazi kayıt konulmasa bile bordro, işyeri giriş çıkış saatleri ile uyumlu değilse işyeri giriş-çıkış kayıtları, imzalı ücret bordrolarının aksini ispatlayan aynı kuvvete haiz bir delil niteliğindedir. Ücret bordrosunda işçinin imzası bulunmakla birlikte her ay değişen tutarlarda ücretin banka aracılığı ile ödenmesi, işçinin bu ödemelere ihtirazi kayıt ileri sürmemesi, işyeri giriş-çıkış kayıtlarının bulunması durumunda işçi, fazla çalışma yaptığını yazılı belge ile ispatlamalıdır.

Ücret bordrosunda fazla çalışma sütununun olmaması durumunda ise işçi, tanık dâhil her türlü delille fazla çalışma yaptığını ispat edebilir. Fazla çalışmanın ispatında işyeri kayıtları, bu kapsamda işyerine giriş-çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları, işyeri güvenlik kamera kayıtları delil niteliğindedir. Ancak fazla çalışmanın, yazılı belgelerle ispatlanamaması durumunda tanık beyanları doğrultusunda değerlendirme yapılacaktır64. Fazla çalışma sütununda sıfır yazması, boş olması fazla çalışma yapılmadığını ortaya koymaz. Bu bordro, fazla çalışma sütunu bulunmadığı şeklinde değerlendirileceğinden tanıkla ispat mümkündür. Bu nedenle fazla çalışma sütununun boş olması durumunda işçi, ihtirazi kayıt ileri sürsün ya da sürmesin fazla saatlerle çalışma yaptığını her türlü delille ispatlayabilir. Fazla çalışma sütununun ücret bordrosunda bulunmaması da fazla çalışma yapılmadığı anlamına gelmez. Bordrolarda fazla çalışma yapılmadığına dair kayıt olması durumunda da işçi, fazla çalışma yaptığını tanıkla ispat edilebilir. Bordrolarda yer alan bu tip kayıtlara itibar edilmez.

T.C.  YARGITAY  9. HUKUK DAİRESİ

E. 2017/6865

K. 2018/9804

T. 3.5.2018

* FAZLA MESAİ ALACAĞI

“Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların, tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır.

İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille yapılabilir. Bordroların imzalı ve ihtirazi kayıtsız olması durumunda, işçinin bordroda belirtilenden daha fazla çalışmayı yazılı belge ile kanıtlaması gerekir. İşçiye bordro imzalatılmadığı halde, fazla çalışma ücreti tahakkuklarını da içeren her ay değişik miktarlarda ücret ödemelerinin banka kanalıyla yapılması durumunda, ihtirazi kayıt ileri sürülmemiş olması, ödenenin üzerinde fazla çalışma yapıldığının yazılı delille ispatlanması gerektiği sonucunu doğurmaktadır.”

Ara Dinlenmesi Süreleri

Günlük çalışma süreleri kesintisiz olmayıp, İş Kanunu işçilere ara dinlenme süreleri verilmesi zorunluluğunu getirmiştir.

Ara dinlenme süreleri şöyledir:

4 Saate Kadar -15 Dakika

4- 7,5 Saat - 30 Dakika

7.5 Saatten Fazla - 1 Saat